Door Jasper de Bruin

Sylvia, een jonge vrouw, is bang in het donker. Wat de duisternis aan gevaren met zich mee kan brengen? Er zouden ieder moment mensen binnen kunnen dringen. Daarom durft ze niet te gaan slapen en heeft ze de meest ingewikkelde patronen ontwikkeld om dit zo lang mogelijk uit te stellen; ze heeft een chronisch gebrek aan slaap, iets wat duidelijk aan haar wezenloze, starende gezicht is af te lezen. John (56) was lange tijd apotheker en heeft sinds een angstaanval vooral last van hoogtevrees. Zijn balkon en de trap naar zijn voordeur zijn al jaren plekken die hij mijdt. Hij zit het liefst binnen.

 

Dieuwke is een meisje van 23, spontaan en openhartig, maar ook zij zit dagenlang binnen, wachtend en vrezend. Waarom? Ze heeft een bizarre relatie met haar douche. Overtuigd van het feit dat een serie handelingen en dwangneuroses tijdens soms wel uren durende douchebeurten haar schoon en perfect houden, heeft ze haar hele leven op het douchen afgestemd. Haar denkwereld is opgedeeld in de angst voorafgaand aan een stortbad en haar snel aftakelende zelfbeeld na zo’n zuiverende klus.

 

Angst toont ons ook beelden van de stad. Het is Amsterdam van bovenaf bezien, in fraai geschoten composities is ze bijna niet te herkennen als de hoofdstad. Schrijver Arthur Japin (die naast Van Erps vaste scenarist René van ’t Erve meeschreef aan de voice-over) vertelt een poëtisch verhaal, over de stad en haar inwoners: “Al die vreemden spelen met mij in hetzelfde stuk. Ons regisseur is de stad. Ergens daarboven kijkt zij toe hoe wij onze levens improviseren.” Improvisatie is een eigenschap die de zes geportretteerde Amsterdammers ontberen: ze zitten totaal vast, zijn gijzelaars van hun eigen hoofd.

 

Nienke (45 jaar) lijdt onder de verschrikkelijke en alles overheersende gedachte dat iedereen het beter doet dan zij. Hoe goed ze ook haar best doet, hoezeer ze er ook voor zorgt dat alles perfect en tiptop in orde is, ze kan alleen maar falen. Denkt ze. Ze wil ervan af, van deze angst. Zo ook Anna-Louise (62 jaar), die een hevig trauma uit haar verleden in Venezuela ver heeft weggestopt. Bij terugkomst in Nederland kwam het naar boven en uitte dit zich in een angst voor mensenmassa’s, openbare ruimtes en naar buiten gaan.

 

Als laatst wordt de homoseksuele Gerard ten tonele gevoerd: hij is onlangs in elkaar gebeukt door een paar Marokkaanse jongens en is nu als de dood voor moslims. Gerard is eigenlijk de vreemde eend in deze bijt. Niet alleen wordt hij rijkelijk laat geïntroduceerd, ook is de aanleiding voor zijn angst zo concreet als een baksteen. Gerard is vooral verontwaardigd en, in tegenstelling tot de anderen, spreekt hij zijn angst niet uit als iets wat hem praktisch belemmert, maar rakelt hij telkens de gebeurtenis op. Het staat loodrecht op de openhartige en ontroerende bekentenissen van Dieuwke en Nienke: bij hen kan je zien hoe zwaar de dwangmatige en absurde strijd van een intelligent persoon tegen zichzelf kan zijn. Het gevoel bekeken te worden, beoordeeld te worden door de ander, dat andere mensen het beter doen. Het zijn herkenbare emoties, ondanks dat deze sentimenten op monsterlijke wijze volledig uit hun proporties zijn gerukt.

 

Het is de grootste verdienste van Angst: Van Erp laat zijn hoofdpersonen aan het woord zonder ze een psychiatrisch label op te plakken. Hij maakt het herkenbaar, gaat uit van het menselijke; dit zijn mensen met eigenaardige problemen. En de therapeuten: dat zijn mensen die deze geproblematiseerde mensen helpen - wel in beeld, maar altijd als gesprekspartner van hun patiënten. Ook als lansbreker voor het onderwerp slaagt Angst met vlag en wimpel, waarschijnlijk tot groot genoegen van een van de financiers, het Fonds Psychische Gezondheid. Maar als documentaire weet Angst niet helemaal te overtuigen. Aan de ene kant lijken de portretten objectief en zonder consequenties of duidelijke oorzaak, maar aan de andere kant wordt dit alles wel op zogenaamd poëtische wijze (door middel van Amsterdamse stadsgezichten vergezeld van de kalme vertelstem van Japin) in het krappe kader van de stad geduwd. Deze aanpak voelt geforceerd, als een intellectuele constructie; een poging een literaire saus over het onderwerp te gieten.

 

En dan is er Gerard: hoe sympathiek deze man ook is, zijn verhaal lijkt er niet thuis te horen; zijn verhaal haalt de aanwezige ongrijpbaarheid van het onderwerp uit de film. Een onderwerp waar Van Erp zo serieus en associatief mee aan de haal gaat, dat je als kijker soms stiekem bang bent dat hij voortaan nog alleen maar maatschappelijk relevante onderwerpen zal aansnijden en het vermaak zal vergeten. Dat is het grootste mankement van Angst: het mist de vermakelijke en onderzoekende toon die van Erp eerder met Pretpark Nederland (2006) en File (2008) zo venijnig wist aan te slaan. Het maakt van Angst eerder een pamflet voor de ernst van deze zaak dan een film die een onwetend publiek zal beroeren; letterlijk een film in opdracht van het Fonds Psychische Gezondheid - dat lijkt me toch wel het laatste wat je als maker wilt bewerkstelligen.

De mooie DVD (waarvan we er drie weg mogen geven, red.) pleit voor de makers: het kleinschalig productiehuis De Familie. Bonusfilm Joke heeft alles wat Angst mist, misschien zelfs teveel: de bejaarde, hyperopgewekte en praatgrage Joke heeft smetvrees. Onnavolgbaar hilarisch.

Tweet