Film als Kunst: The Tree of Life

Dit jaar brengt de beroemdste filmkluizenaar, Terrance Malick, ons zijn meest persoonlijke, filosofische en experimentele film tot nu toe. Hij werd er op het toonaangevende filmfestival van Cannes voor beloond met de Palm D’Or, waarop menig film liefhebber zich naar de bioscoop spoedde om de film te gaan bewonderen.




Ruim twee uur later gaat er een zucht van verlossing door de zaal wanneer de aftiteling over het doek rolt. "Eindelijk over het doek rolt", zullen veel bezoekers hebben gedacht. Ondanks het feit dat ik menig film in de bioscoop bewonder heb ik dit nog nooit meegemaakt: een zucht van verlichting als de film is afgelopen. Toch komt dit bizarre voorval niet onverwacht. Een aantal mensen waren onder de film de zaal al uit gelopen; wellicht hadden zij The Tree of Life uitgekozen omdat de namen van Brad Pitt en Sean Pean bovenaan de poster prijken. De film bleek in ieder geval niet aan hun verwachtingen te voldoen. Ik vermoed dat dit voor wel meer mensen gold die wel bleven zitten. Het overgrote deel van het publiek bleek immers vastberaden de film in zijn geheel te bekijken.

Terwijl de aftiteling over het scherm rolt, beginnen mensen om mij heen een verklaring te zoeken voor wat ze net hebben gezien. Wellicht was een moment van bezinning voor de gemiddelde bezoeker beter geweest, want ondanks de overtuiging waarmee sommige praten, spreekt vooral de verwarring over de inhoud. Het lijkt voor de gemiddelde bezoeker even wennen dat ze zelf invulling en betekenis mogen (of moeten) geven aan de film, waar de meeste filmcritici overigens lovend over zijn geweest.

Het hekele punt  in de film is een stuk van een minuut of twintig waarin beelden van stromende rivieren, uitbarstende vulkanen en zelfs een aantal dinosaurussen het beeld vullen. Dit segment komt wellicht enigszins onverwachts en duurt gevoelsmatig erg lang. Wellicht ook wel langer dan strikt noodzakelijk is voor het verhaal. Maar dat zal ook liggen aan wat de persoonlijke interpretatie van de bezoeker is.

Mijn eerste indruk is dat Malick een film heeft gemaakt over de essentie van het leven. We maken kennis met een volwassen Jack (Sean Penn) die verward en afwezig overkomt. Hij heeft zijn vader (Brad Pitt) aan de telefoon en bied zijn verontschuldigingen aan over een uitspraak die hij heeft gedaan met betrekking tot zijn overleden broer. Dan gaan  we terug naar de jeugd van Jack, hoe hij samen met zijn twee broers opgroeide in het Amerika van de jaren '50. Met een zachte moeder en een autoritaire vader die zijn best doet succesvol te worden en zijn zonen klaar te stomen voor de harde wereld van de volwassenheid.

De flashback naar zijn jeugd biedt Jack echter niet de antwoorden waar hij duidelijk naar zoekt. Hierdoor gaat hij verder terug naar de essentie. Hij neemt echter niet zijn eigen essentie, zoals hij wellicht in de flashbacks naar zijn jeugd probeert, maar zet zijn verwarring in het grotere geheel. Hierdoor gaan we terug naar de schepping van de aarde, met beelden van stromende rivieren, vulkanen, etcetera. Alsof het personage Jack, door zich op de vragen van het bestaan te storten antwoord probeert te vinden op de vragen die zijn verwarring hebben veroorzaakt. Hierbij passeren ook godsdienstige vragen de revue die later terugkomen in een stuk dat zich in de hemel af lijkt te spelen.

Terwijl bij de kijker de onrust groeit - wat moeten we hier immers mee aan? - en voor sommige mensen het evenwicht wordt verstoord, lijkt Jack de antwoorden te hebben gevonden die hij zocht. Of wellicht heeft hij de problemen die hem verwarde door zijn zoektocht een plaats weten te geven waardoor hij verder kan. Het resultaat is in ieder geval dat hij weer een richting heeft gevonden waar hij heen wil.

Op zich is The Three of Life nog niet eens zo verschillend van eerdere films die Malick heeft gemaakt. De interesse die de filmmaker toont in de natuur hebben we in een film als Days of Heaven immers ook al gezien. The Tree of Life lijkt haast wel een overtreffende trap te zijn op zijn eerdere films. Waar hij in zijn vroegere werk de kijker nog aan de hand meenam in de grote lijnen van het verhaal laat hij deze nu af en toe los zodat de kijker zijn eigen interpretatie kan ontwikkelen; als een kind dat aan de hand van de ouders leert lopen en het met vallen en opstaan zelf moet leren. Het resultaat is wellicht niet wat de gemiddelde filmganger van een avondje in de bioscoop verwacht maar levert wel een prachtige film en genoeg stof tot nadenken op. Persoonlijk lijkt me dit, net zoals een film als Black Swan overigens, een ultieme titel om meerdere keren te bekijken en te ontdekken. Het lijkt mij haast onmogelijk om in een enkele vertoning echt tot de kern van de film te kunnen doordringen. Daarnaast zou het mij ook niets verbazen als u een andere lezing op de film nahoudt dan ik dat doe. We kijken immers allemaal met ons eigen referentiekader op de achtergrond waardoor de essentie voor u en mij ver van elkaar af zou kunnen staan.

Voordat de film dus aan de kant geschoven wordt - ik heb sommige bezoekers zelfs over "slecht" horen spreken - lijkt het mij niet onverstandig een moment van bezinning in te lassen. We zijn het immers niet echt gewend om niet aan de hand van de regisseur meegevoerd te worden. Als we eenmaal over de eerste verwarring heen zijn kunnen we pas echt gaan ontdekken wat Malick zijn boodschap zal zijn geweest. Het lijk mij de moeite waard. Of we het echter goed hebben zullen we wellicht nooit te weten komen want de kans dat Malick ons uitleg gaat geven over de essentie van The Tree of Life lijkt mij, mede dankzij zijn kluizenaarsbestaan, bijzonder klein.

Plaats uw reactie

Naam:

E-mail:

Uw e-mailadres wordt niet getoond.