Door Erwan Ticheler
28/11/2011
IDFA: The Great Liberty, Beats Rhymes & Life: The Travels of A Tribe Called Quest en Hoop Dreams
Moord, hiphop en oude glorie
Het IDFA zit er al weer op en voordat ik met mijn afsluitende bespiegelingen kom, vandaag nog een laatste serie aan films. Drie uit de koker en alledrie op hun eigen manier fantastisch. Een onderzoek van een zoon naar zijn bruut vermoorde vader, een overzicht van een van de grootste hiphopacts aller eeuwen en een 17 jaar oud meesterwerk dat ter ere van regisseur Steve James te zien was.
The Great Liberty
Misschien wel de meest bizarre film van het festival, deze Zweedse documentaire over de zoektocht van de regisseur naar de oorzaak van de moord op zijn vader. Tot nog toe een apart uitgangspunt, maar het is slechts het begin van een schokkend relaas. De vader van Klas Ehnemark verliet de familie toen Klas nog een klein kind was om te verkassen naar Duitsland. Eenmaal in Duitsland kende Klas zijn vader meerdere relaties, zowel met mannen als vrouwen. Het meest groteske aan de geschiedenis is dat hij vanwege geld werd vermoord door een mannelijke minnaar die onderwijl een incestrelatie onderhield met zijn moeder. En alsof dat nog niet genoeg is, bleek na onderzoek dat de moeder zelf bij de brute moord aanwezig was en het gadesloeg!
The Great Liberty is schokkend, maar ook moedig en op een aparte wijze gefilmd. Wat begint met afwijkende point-of-viewshots van de regisseur en rare camerabewegingen met visuele effecten gaat gaandeweg over in een meer standaard manier van filmen. Je ziet duidelijk dat de regisseur al doende besloot de stijl aan te passen en waar dat soms heel irritant en afleidend kan zijn, werkt het hier juist vanwege het toch al morbide verhaal. Daarnaast durft de regisseur de vinger op de zere plek zonder ook maar een seconde zijn vader te veroordelen. Het is een intieme en soms ronduit stuitende documentaire, maar zeker een unieke en vanwege de originele aanpak een van de beste films van het festival. Het zal waarschijnlijk niet meevallen om de film op te sporen, maar het is absoluut de moeite van het proberen waard.
Beats Rhymes & Life: The Travels of A Tribe Called Quest
“Microphone check one two, what is this?” Nou, A Tribe Called Quest. Een van de meest invloedrijke en beste hiphopacts uit de gouden periode begin jaren ’90. Ga maar na, Public Enemy en De La Soul brachten hun klassiekers uit en Wu-Tang Clan schudde de boel flink los in 1993 met hun debuutalbum, pikant genoeg op dezelfde dag dat Tribe hun laatste bonafide meesterwerk uitbracht, te weten ‘Midnight Marauders’. Eastcoast-hiphop floreerde en A Tribe Called Quest stond vol in het middelpunt. En waarom ook niet? De groep wist op briljante en innovatieve wijze jazz en soul in de muziek te samplen wat zorgde voor prachtige melodieën en de raps zelf waren inventief met Q-Tip en Phife Dawg die elkaar perfect aanvulden. Nog altijd kan ik met het grootste plezier naar nummers luisteren als “Can I Kick It?” of “Buggin’ Out” die een deel van mijn jeugd tekenen. Deze documentaire van nota bene Michael Rapaport schetst het succes van de groep en de ruzies die zouden volgen.
Op het eerste oog lijkt de film een tamelijk standaardbiografie zoals er zoveel zijn in documentaireland, maar Beats Rhymes & Life onderscheidt zich vanwege de openheid waarmee de leden over elkaar praten. Zeker het tweede deel van de documentaire is erg emotioneel en eerlijk over de duistere kant van het in een muziekgroep zitten. We krijgen te horen dat Jarobi White - het onbekende lid - de ziel van de act was en dat DJ Ali Shaheed Muhammad kind van de rekening werd bij de verbale gevechten tussen Q-Tip en Phife Dawg. Maar er wordt ook met liefde verteld over de muziek zelf, de invloeden en de reacties. Zeker de eerste drie albums van A Tribe Called Quest behoren tot het heiligdom van de hiphop en krijgen genoeg aandacht. Rapaport weet de talking heads af te wisselen met videoclips en live-optredens waaruit ontzettend veel energie spreekt. Beats Rhymes & Life is een must voor iedere hiphopliefhebber maar ook mensen die niet of nauwelijks bekend zijn met Tribe kunnen flink genieten.
Hoop Dreams
Als liefhebber van de documentaire is het bijna schandalig om te zeggen dat ik tot op heden nog nooit Hoop Dreams had gezien. Vrijwel iedereen die hem wel eerder gezien had, is meer dan lovend over de film en de legendarische filmcritici Roger Ebert en Gene Siskel waren het er zelfs unaniem over eens dat het de beste film van 1994 was - Ebert vond het zelfs de beste film van de jaren ’90. Hoop Dreams vertelt het verhaal van William Gates en Arthur Agee, twee tieners uit de projects van Chicago die dromen van een loopbaan in de NBA. Beiden kunnen ook echt geweldig basketballen, maar een opstap naar de profcompetitie vergt goed studiegedrag en geluk. En laat dat nou net tegenzitten bij beide mannen. In drie uur volgen we de jarenlange strijd van de twee tegen het systeem en krijgen we een fascinerende en indringende kijk in hun privéleven.
Regisseur Steve James presteert het om de kijker echt te laten meeleven met de twee jongemannen; je krijgt echt het gevoel mee te gaan in hun reis naar eeuwige roem. Het begint allemaal veelbelovend voor de twee, Gates wordt zelfs vergeleken met Isiah Thomas, een grootheid in de sport - maar dan komen de blessures. Voor Arthur geldt een iets ander verhaal. Ook hij heeft de klasse maar kent een broeierig leven in de projects met zijn criminele vader en foute vrienden. Toch is Hoop Dreams op geen enkel moment melodramatisch of meelijwekkend; het is de keiharde realiteit die we zien, wat de aanklacht tegen het Amerikaanse systeem alleen maar schrijnender maakt. Soms is de documentaire ook oprecht spannend, want gaat een beslissende actie wel of niet lukken terwijl je weet dat bijna hun hele verdere leven er vanaf hangt? Hoop Dreams is een lange zit - 175 minuten - maar verveelt geen seconde en is een ervaring die eigenlijk iedereen zou moeten ondergaan. Sterker nog, ik had zo nog drie uur kunnen blijven kijken naar het leven van de twee talenten. Een meesterwerk die verre van gedateerd overkomt, en mocht je net als ik de film eerder nog niet gezien hebben, ga dat dan direct doen!