Door Theodoor Steen
08/01/2014
The Wolf of Wall Street
Moraalvertelling zonder moralisme
Martin Scorsese heeft een haat-liefde relatie met zonde. Aan de ene kant gaan zijn films over de excessen van drugs, seks en geweld en het gangsterleven, aan de andere kant kennen zijn films een Rooms-Katholiek schuldbesef, faalbare maar Messiaanse figuren (inclusief Travis Bickle en Jezus zelf). De dualistische houding is grotendeels verdwenen in The Wolf of Wall Street. De film stort zichzelf in de excessen van de Wall Street wereld, en het is aan de kijker zelf het schuldbesef op de film te projecteren.
Geen vingertje
Jordan Belfort is misschien wel een van de meest faalbare personages in het werk van Scorsese. Hij is dan wel gaan gangster, door de film heen stort hij zich in alle excessen denkbaar. The Wolf of Wall Street is op seksueel gebied dan ook verreweg Martin Scorcese’s meest expliciete film, en ook op drugsgebied wordt er bijna mee afgesnoven dan in de pakweg een Goodfellas of Casino.
De toon van de film is door het wegblijven van een moralistisch wijzend vingertje vooral te zien als komedie. Ondanks enkele naargeestige scènes is de toon van de film vooral kolderiek, en de bewust cartooneske toon is het meest duidelijk in een scène waarin Belfort’s acties worden vergeleken met Popeye.
Homofobie en humor/ Misogynie en moralisme
The Wolf of Wall Street is volstrekt “over the top” en dat zou kunnen betekenen dat het vrouwonvriendelijke en homofobe gedrag door de kijker gelezen zou kunnen worden als goedgekeurd door Scorsese en co. Het is echter duidelijk dat Scorsese het gedrag van zijn personages volstrekt belachelijk vind, en dus ook humoristisch. Dat de film misogyne en homofobe personages kent betekent niet dat de film zelf vrouwonvriendelijk is of homohaat bevorderd.
Sterker nog, ik zou willen opperen dat de film zeer bewust is van het gevaar van het gedrag van zijn personages. Leonardo Di Caprio doorbreekt in zijn rol als Jordan Belfort regelmatig de vierde wand en spreekt de kijker aan: “wil jij mee in mijn gedrag? Zou jij niet hetzelfde hebben gedaan”. Belfort is in wezen een duivel die de kijker op Faustiaanse wijze wil verlijden. Je kunt zijn doorbreken van de vierde wand eigenlijk vergelijken met de bezoeking van Jezus in de woestijn door de duivel, een bijbelpassage die Scorsese zeer memorabel verfilmde in The Last Temptation of Christ.
Het wordt dus bij de kijker neer gelegd wat deze met het materiaal doet. Geen weldenkend mens zal het gedrag van Belfort goedkeuren, en het lachen om zijn gedrag geeft eigenlijk al aan hoe compleet gespeend dat is van elke realiteitszin. De film zelf hoeft dat niet te bevestigen met een moralistische veroordeling.
Post-Empire
Daarmee is de film een duidelijk voorbeeld van wat Brett Easton Ellis post-empire noemt. In een artikel van hem (http://www.thedailybeast.com/articles/2011/03/16/bret-easton-ellis-notes-on-charlie-sheen-and-the-end-of-empire.html) maakt hij het verschil tussen elitistische cinema over excessen en glamour, die altijd een afstand houden en een moreel superieure houding aannemen, en post-empire, die zich volledig stort in deze excessen, de vorm van low culture overneemt en die weigert een zwart-wit moreel standpunt in te nemen, maar juist trots blijft dobberen in het grijsgebied.
Noemde Easton Ellis Scorsese in zijn artikel nog als onderdeel van de elite van de Empire, hij zal zijn woorden nu moeten intrekken. Het interessante van The Wolf of Wall Street is het tonen van exces op satirische wijze, zonder het te glamouriseren én te veroordelen, wat de Empire elite normaliter wel zou doen: eerst glamouriseren om in de laatste akte nog even te zeggen dat het toch allemaal wel heel erg slecht was.
Scorsese laat het aan zijn publiek over een oordeel te vellen. Hij laat echter wel de humor zien en heeft ook een aantal scherp satirische shots. SPOILERS: We kunnen dus wel stellen dat het laatste shot van de film bijna gezien kan worden als een onderstreping van zijn aanpak. Het laatste shot fungeert bijna als een spiegel voor het publiek. Mensen in een bioscoopzaal die kijken naar een film over Jordan Belfort en ook kijken naar mensen in een conferencezaal die kijken naar Jordan Belfort. Welke les trekken WIJ, niet Scorsese, uit de film?
