Door Lisa Kuijvenhoven
26/04/2012
LAFF: Vrouwen als breekijzers
Het Latijns-Amerikaanse Film Festival is volop bezig. Mensen met blauwe t-shirts en gele keycords rennen heen en weer terwijl ze hun best doen om alle draaiende camera’s te ontwijken. Tussen al deze organisatoren en -trices en regisseurs en -seuses hobbelt het publiek vrolijk van zaal naar zaal. Ze drinken verse muntthee en nemen een kijkje bij het kleine tafelwinkeltje. Dit zorgt voor gezellige drukte, vooral in de avond. Zelf hobbelde ik overdag vrolijk naar een masterclass om 's avonds nog eens terug te komen voor de film Transeunte.
Het LAFF is meer dan alleen film. Zoals al eerder is verteld zijn er ook documentaires, extra’s en masterclasses te volgen. Ik bezocht een masterclass over de ‘Cyclycal Storytelling in Latin American Cinema and the Role of Women’, waarna de film Karen Ilora en un Bus werd vertoond. Bij binnenkomst in zaal vier stond er een spreker voor een spreektafel en scheen de powerpointpresentatie fel op het doek. De spreker in kwestie was Arij Ouweneel, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam met als specialiteit de Latijns-Amerikaanse geschiedenis. Hij legde onder andere uit dat een verhaal zoals wij het in Nederland kennen van vorm verschilt van een verhaal uit Latijns-Amerika. Westerse films gaan vaak over gebeurtenissen, terwijl Latijns-Amerikaanse films eerder om een staat van bewustzijn gaan. Deze staat wordt aan het begin van de film duidelijk gemaakt, bereikt een dieptepunt en werkt weer naar een bepaalde staat van bewustwording toe.
Latijns-Amerikaanse films werken als het ware als een cyclus. Deze informatie deed mij realiseren dat ik bepaalde films tot nu toe wellicht verkeerd had begrepen en met terugwerkende kracht dacht ik aan alle films die ik tot nu toe had gezien. Tot mijn grote verbazing vond ik in een aantal films inderdaad het ‘breekijzer’ dat het personage in kwestie weer omhoog schopt om de cyclus te voltooien. Het opmerkelijke is dat dit breekijzer vaak een vrouwelijk personage is, wat volgens Ouweneel komt door eeuwenoude Latijns-Amerika vertelstructuren. Al met al een ontzettend interessante masterclass. Met deze vers opgedane kennis in mijn achterhoofd ging ik enthousiast klaar zitten voor de film.
Karen Ilora en un Bus
Karen Ilora en un Bus ("Karen huilt in een bus") is een film over een Columbiaanse vrouw (Karen) die besluit om haar voormalige, onbevredigende, leven achter zich te laten. Ze scheidt van haar man en gaat op zoek naar een eigen onderkomen. Tot haar grote teleurstelling blijkt het niet zo makkelijk om vanuit het niets een fatsoenlijk leven op te bouwen. Het geld raakt op, werk vinden blijkt onmogelijk en vrienden en familie zijn schaars. Karen bereikt haar dieptepunt en ze begint appels te stelen en te bedelen voor busgeld. Dan ontmoet ze Patricia. De vriendschap die ze opbouwt met Patricia belichaamt het keerpunt voor Karen. Na veel heftige emoties ontmoet ze een man en krijgt ze op het einde zelfs een leuke baan! Beter kan niet. Iedereen leeft nog lang en gelukkig.
In deze film van Gabriel Rojas Vera (uit het programma van de Colombian Focus) is de boodschap duidelijk: er is hoop voor vrouwen die een eigen leven willen beginnen. Hoe moeilijk het soms ook is, met hier en daar wat hulp, steun of gesteel kom je er wel als vrouw alleen. De film begon met een huilende Karen in de bus. Ontzettend treurig. Het was goed om te zien hoe ze zich ontwikkelde als zelfstandige vrouw. Helaas ging deze ontwikkeling zo snel dat het een beetje onrealistisch overkwam; ik zou haar bijna superwoman willen noemen. Maar als dat nodig is om de vrouwen van Colombia te overtuigen van hun kunnen, dan moet dat maar. Het is Karen gelukt en ze stapt vrolijk de bus uit, terwijl ze een huilende vrouw passeert. Beide vrouwen verkeren in een nieuwe staat van bewustzijn.
Transeunte
Transeunte ("Voorbijganger") is een Braziliaanse film van Eryk Rocha. Volgens de introductie in het festivalboekje vertoont deze film het leven van de oude Expedito die zijn hele leven voor zijn moeder heeft gezorgd en in een gat valt als ze overlijdt. Helaas was dit moeilijk uit de film te halen.
Het was duidelijk dat hoofdpersoon Expedito niet genoot van het leven. Hij deed dingen omdat het moest, omdat hij dat zo had geleerd. Maar niet omdat hij dat fijn vond. Aan het begin van de film slentert hij samen met zijn zakradio (en tevens beste vriend) door lege en drukke straten. Hij kijkt naar alles, maar ziet niks en hij ziet van alles, maar kijkt niet. De afwisselende shots van zijn ogen en de regen laten ons weten dat hij verdrietig is. Waarom is echter niet duidelijk. Zoals de teksten uit de smartlappen op de radio al laten horen mist hij een vrouw (en dat is dus zijn moeder, niet zijn voormalige vrouw zoals ik zelf steeds dacht). Na een bezoek van zijn nicht op zijn verjaardag - let op, dit is het keerpunt met wederom een vrouwelijk personage als breekijzer - beseft hij dat er meer uit het leven te halen valt. Hij loopt met een andere blik door de straten en geniet van het passen van een zonnebril. Hij heeft seks en zingt vol emotie mee met het bandje op het terras om de hoek. Expedito lijkt zin in het leven te hebben, want het is fijn.
Toch blijft het gissen naar het echte verhaal. De beelden waren mooi maar moeilijk. Ze lieten namelijk maar weinig los. Het had net zo goed een observatie-documentaire kunnen zijn over een man die door straten loopt: een voorbijganger. Dit komt misschien door het gebrek aan dialoog, maar kan ook liggen aan het gebrek aan (Westerse) filmconventies. Dit hoeft niks negatiefs te zijn, want het is vernieuwend en dat is veelal een positief punt. Het maakt de film desalniettemin erg vermoeiend. Gelukkig zorgden de mooie beelden ervoor dat ik de volle 125 minuten bleef zitten. Cinematografisch is Transeunte namelijk een hoogtepunt. Enkel in zwart-wit wordt er op kunstzinnige wijze met schaduw gespeeld. Donkere delen worden zwart en lichtere delen worden wit (wat wel funest was voor de ondertiteling). Expedito’s gezicht, stoeptegels en een voorbijgaande mier worden op fascinerende wijze door extreme close-ups weergegeven. Ze worden afgewisseld met extreme long shots van de stad. De camera draait, springt en staat stil. Het laat ons een kant van de stad, de natuur en de mensheid zien die we nog niet kennen. Alleen al om de beelden is deze film zeer de moeite waard, maar voel je niet schuldig als je na drie kwartier, hunkerend naar narratieve sturing, de zaal stiekem wil verlaten.